Heraldiek - Het Jeruzalemkruis
door Araceli Thomas
Het kruis komt in de heraldiek heel vaak voor maar één van de meest bijzondere is toch wel het vijfvoudige kruis dat symbool staat voor het koninkrijk Jeruzalem en voor de kruisvaarders die het veroverden. Het Jeruzalemkruis is dan ook synoniem aan het kruisvaarderskruis.
_________________________________________________________________________________
Na de verovering van Jeruzalem stichtten de kruisvaarders in 1099 het koninkrijk Jeruzalem in Palestina. Godfried van Bouillon werd aangewezen als ‘koning’ van de kruisvaardersstaat en koos een geel kruis op een witte achtergrond om het koninkrijk mee te symboliseren. Overigens wees Godfried de koningstitel schijnbaar af; naar verluid noemde hij zichzelf liever Princeps of Dux (zijn titel in Lorraine) en hij is ook ooit aangeduid als “Beschermer van het heilige graf”. Het koninkrijk Jeruzalem zou bestaan tot 1291.
Symboliek
 Er zijn meerdere verklaringen van het symbool te vinden. De kruizen zouden staan voor verschillende dingen:
- het bereik van het Christendom: het grote kruis staat hierbij voor Jezus Christus en de vier kleintjes voor de vier richtingen van de aarde waarin het geloof wordt verspreid en/of voor de evangelisten Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes die verantwoordelijk worden gehouden voor het verspreiden van het woord van de Messias.
- Jeruzalem als spiritueel centrum van de aarde en de vier windrichtingen.
- de wonden van Jezus Christus. Het grote kruis staat hierbij voor de speerwond in zijn zijde en de kleintjes voor de nagels in zijn handen en voeten.
- de Pentateuch, de 5 boeken van Mozes, ofwel de Joodse Torah.
- Tot slot wordt het in de moderne tijd heel soms ook aangeduid als een pelgrimskruis waarbij het grote kruis zou staan voor de pelgrim en de kleintjes voor die mensen die de pelgrim op zijn tocht ondersteunen en voor hem bidden.
Oorsprong
De oorsprong van het Koninkrijk Jeruzalem is niet geheel duidelijk, maar ligt waarschijnlijk wel bij de kerk. Er wordt gezegd dat het kruis (of een simpelere versie zonder de kleine kruisjes ernaast) op de banier stond die paus Urbanus II aan de kruisvaarders van de eerste kruistocht (1096–1099) meegaf. Vandaar ook de naam “kruisvaarderskruis”. Vervolgens zou Godfried van Bouillon de eerste zijn die dat wapen overnam en het misschien ook zelf droeg.
Er is echter ook een iets eerdere connectie mogelijk met de kerk en/of met Godfried van Bouillon. Op het Tapijt van Bayeux is namelijk een afbeelding te vinden waarop graaf Eustace II, de vader van Godfried, een banier draagt met een wapen dat verdacht veel lijkt op een geel kruis met vier kleinere zwarte kruisjes. Deze zou hij mogelijk hebben gekregen van paus Alexander II (een voorganger van Urbanus II) als symbool van de steun van de kerk voor de invasie van Engeland.
Heraldieke uitzondering
Heraldisch gezien is het symbool enigszins bijzonder te noemen: volgens de heraldische leer mag je namelijk nimmer een metaalkleur (zilver/wit en goud/geel) op een metaalkleur gebruiken. Het is immers op een afstand soms best moeilijk om geel op wit of andersom te onderscheiden. Hier zijn twee mogelijke verklaringen voor: 1. Het symbool werd ruim voor de invoer van de heraldische regels al gebruikt en is mogelijk een van de redenen waarom de regel werd ingevoerd. 2. Mogelijk was het Jeruzalemkruis van oorsprong niet geel maar rood en is een verkleurde (geoxideerde) versie door latere kunstenaars verkeerd geïnterpreteerd als zijnde goud.
Eind veertiende eeuw versimpelde Charles V het wapenschild naar drie gouden lelies op een blauw schild. Daarnaast werd het wapen gebruikt door de verschillende troonpretendenten om aan te tonen dat ze recht hadden op de Franse troon. Deze verwijzingen zijn o.a. te vinden in de strijd tussen het huis Angevin en het huis Plantagenet (afgeleid van Planta genesta, de Latijnse benaming voor brem). Ook een aantal Engelse koningen droeg eeuwenlang het symbool als deling op hun wapen totdat George III van het Verenigd Koninkrijk rond 1800 zijn eis op de Franse troon liet vallen.
Modern gebruik
Tot op de dag van de dag wordt het symbool nog gebruikt door pelgrims en in de eeuwig voortdurende strijd om Jeruzalem. Tevens wordt een rood kruis op een witte achtergrond gebruikt als heraldisch symbool van de Rooms-katholieke ridderorde van het Heilig Graf (ze worden ook wel de Sepulchrijnen genoemd). Tot slot gebruikt Georgië een vlag in dezelfde kleurstelling. Naar verluidt is die kortgeleden opnieuw ingesteld omdat dat de vlag van middeleeuws Georgië was.
Bronnen:
- Wikipedia: Jeruzalemkruis
- Wikipedia: Godfrey of Bouillon
- Symboldictionary
- Symbols.com
- Seiyaku: Jerusalem
_________________________________________________________________________________
|
|