Stof voor je kostuum

De voornaamste materialen die je nodig hebt voor je basisuitrusting zijn linnen en wol. Hierbij wat informatie over deze stoffen, en waar je bij het kopen ervan op moet letten. Verder staat er ook wat beperkte informatie bij over zijde.

Middeleeuwse stoffen

De makkelijkst te verkrijgen vezels in middeleeuws Europa waren linnen en wol, en stoffen gemaakt van deze twee vezels werden dan ook het meest gebruikt voor kleding. Beide vezels hebben voor- en nadelen ten opzichte van elkaar, en daarom werden de verschillende stoffen door de middeleeuwers voor verschillende doeleindes gebruikt.
Linnen is stevig, en lekker koel in de zomer. Bovendien is linnen gemakkelijk te wassen, bleekt het op natuurlijke wijze in de zon en is het makkelijk te verwerken. Het grote nadeel van linnen is dat het niet makkelijk te verven is. Daarom werd linnen eigenlijk alleen maar gebruikt voor ongekleurd ondergoed en voeringen.

Van wol is daarentegen makkelijk een goed isolerende en waterafstotende stof te maken die ook nog eens goed verfbaar is. Helaas is wol niet goed te wassen. Wol werd daarom vooral gebruikt voor overkleding. De wollen kleding werd dus gedragen op een laag linnen die makkelijk wasbaar was.
voor duurdere kleding waren in de dertiende eeuw stoffen als zijde en brokaat beschikbaar. Vanwege andere verwerkingsprocessen in het heden en gebrek aan verdieping kunnen we op dit moment weinig advies geven over die stoffen. Katoen was bijna niet beschikbaar in dertiende-eeuws Europa, en mag dus ook niet voor een kostuum gebruikt worden.

Geaccepteerde kleuren

Naast de stofkeuze is ook de kleurkeuze van belang. Een uitgebreider artikel over kleuren in de middeleeuwen volgt nog.
In veel films worden de middeleeuwen grauw en vies afgeschilderd. Dit beeld is echter niet accuraat. Stoffen waren in een wijd spectrum aan kleuren beschikbaar, en men toonde liever wel kleur dan niet. Let er wel op dat niet alle kleuren makkelijk te maken waren. Paars en donkerroze konden alleen gemaakt worden met gebruik van moeizaam verkrijgbare (dus erg dure) kleurstoffen. Ook over de kleur zwart bestaan twijfels. Het maken van een echt donker zwart vereist een moeilijk te maken mengsel en meerdere verfbaden, waardoor echt zwarte stof erg duur was. Goedkopere "zwarte" stof was donkergrijs of donkerbruin. Daarbij komt nog dat alle zwarte stof snel vervaagde door gebruik en wassingen.
Denk ook aan helder groen. Helder groen kon alleen verkregen worden door een menging van blauw (relatief duur) en hoge kwaliteit geel. Voor wat armere mensen was de groen meestal meer olijfgroen en minder helder. meeste

Koopadvies

Linnen

Linnen wordt gemaakt uit de vezels van de vlasplant en deze behoren tot de sterksten van alle plantaardige vezels. Het heeft een goed vochtopnemend en vochtdoorlatend vermogen en voelt koel aan. Linnen is vormvast en heeft kleine onregelmatigheden. De stof pluist niet, maar kreukt wel aangezien het niet elastisch is. Linnen is er in alle soorten, kleuren en maten. Linnen werd doorgaans alleen gebruikt voor onderkleding, zoals braies en de ondertuniek, maar bijvoorbeeld gambesons werden er (waarschijnlijk) ook van gemaakt. Binnen de vereniging gebruiken wij linnen bijvoorbeeld ook veel voor wapenkleden en banieren. Hiervan is het niet goed bekend wat men in de middeleeuwen ervoor gebruikte. voor een vechterskostuum kan het handig zijn om hosen van linnen te maken omdat die sterker zijn dan wol, maar dit is niet authentiek. Overweeg je zelf om bovenkleding maken van linnen neem dan s.v.p. contact op met de S.A.G. om hierover te overleggen.
Meestal is het 'linnen' dat je koopt een mix van linnen met kunstvezels (textielvezels die niet als zodanig in de natuur voorkomen). 100% zuiver linnen is voor ons eigenlijk het best, maar kan ook een beetje prijzig zijn. Let er op dat je linnen kiest dat er zo min mogelijk synthetisch (glimmend, 'kunststofachtig') uitziet. Er van uitgaande dat je een linnen / kunstvezel mix neemt is 4 tot 6 euro per meter voor mooie stevige linnen een redelijke prijs. Zuiver linnen gaat vaak meer richting de 8-12 euro per meter.

Probeer een linnen te kiezen met een beetje een weving die niet te regelmatig is en niet te 'machinaal' oogt (is het uiteindelijk vaak wel natuurlijk). Goede kwaliteit linnen heeft gewoon weeffouten erin zitten. De draad is niet overal gelijk, er zitten verdikkingen en bultjes in. Probeer daar dus op te letten. Meestal ziet iets grovere linnen er beter uit dan het hele fijne, maar pas er echter ook voor op dat je niet té grove weefsels gebruikt. Dit kwam in de middeleeuwen namelijk weinig voor. Goede kwaliteit linnen kon toen zelfs zo dun geweven worden dat het haast doorzichtig werd. Dit is het soort linnen dat in o.a. de dertiende eeuw als sluier werd gedragen over de fillet en in de latere eeuwen als de gedrapeerde sluiers van de bekende 'puntmuts' afhangend.

Wol

Wol is een dierlijke vezel, hoofdzakelijk afkomstig van schapen. Het voelt zacht aan omdat wol van nature een veerkrachtige vezel is. Ook is wol zeer elastisch en kan het veel vocht uit de lucht opnemen zonder zelf vochtig aan te voelen. Doordat de lucht in de stof goed vastgehouden wordt is wol een goede warmte-isolator en -regulator. Nadelen van wol zijn dat het kan pluizen, kriebelen of prikken.
Bij het kopen van wol kom je dezelfde problemen tegen als bij het kopen van linnen. Wollen stof is vaak een mengeling van wol met polyester. Als je pure wol zoekt, zul je het in het algemeen niet vinden voor minder dan 20-30 euro de meter. Een iets goedkopere versie (meestal zit er dan tussen de 60 en 80% wol in) die er niet al te kunstmatig uitziet is een goede keuze. Hiervoor betaal je meestal 8 tot 10 euro per meter, maar op de markt is het ook wel eens voor minder te krijgen. Zorg er hierbij ook wel weer voor dat het er wel zo veel mogelijk als 'echte wol' uitziet.

Probeer bij wol ook te letten op de weving van de stof, pas op dat je niet te grove weefsels gebruikt. Het is bekend dat de middeleeuwers wollen draden konden spinnen dat maar drie haren dik was! Kanttekening: hoe dunner en gelijkmatiger je draad, hoe meer werk erin is moeten gaan zitten, dus hoe duurder. Niet alleen tegenwoordig, maar ook in de middeleeuwen!
Let ook op bij het kopen van vooral dikke (mantel)wol. Er wordt nogal eens wollen stof verkocht die gebreid is i.p.v. geweven, net als T-shirtstof. Dit kun je voelen (de stof is erg licht qua gewicht en heel erg rekbaar in alle richtingen) en zien (als je de stof tegen het licht houdt, zie je dat ze niet uit rechte draden maar uit lusjes bestaat). Deze stof is niet historisch correct, want breien werd in de dertiende eeuw nog niet gedaan. Koop deze niet!

Wil je meer weten over wolbewerking in de middeleeuwen dan verwijzen we je graag door naar Toon Reurink's "De middeleeuwse wolbewerking in een aantal stappen" (te vinden op de website van het historisch openluchtmuseum te Eindhoven.)

Brandbaarheid en vezelvlamtest

Denk voor je aankoop goed na waarvoor je de stof wilt gebruiken. Dit beïnvloedt niet alleen de dikte die je nodig hebt, maar kan ook belangrijk zijn bij de samenstelling van de stof. Ga je er bijvoorbeeld een mantel van maken waarmee je bij een kampvuur gaat zitten, dan is het verstandiger om voor zuivere wol te kiezen. Kunstmatige vezels zijn namelijk gemakkelijk ontvlambaar. (Het brand snel en fel en het gevaarlijkste is nog wel dat het smelt. Brandend 'plastic' op je huid is niet fijn!) Zuivere wol is van zichzelf niet erg brandbaar omdat het een zelfdovende werking heeft. Helaas weten verkopers zelf vaak ook niet voor hoeveel procent hun stof uit wol bestaat. Daarom hieronder wat advies over het testen van stoffen.

Stoffen worden vaak als restpartijen voor heel lage prijzen ingekocht zonder dat de winkelier zelf precies weet wat erin zit. Leg de verkoper uit dat de stof bij open vuur gebruikt wordt en dus veilig moet zijn. Als je er dan om vraagt kun je een snippertje stof in brand steken. (Neem een aansteker mee!)

Wol
De rook die van brandende wol afkomt ruikt naar verbrande haren. De sputterende oranje vlam moet uit zichzelf uitgaan wanneer je de vlam verwijdert en er blijft een klein klontje geschroeide wol over. Dit klontje moet je gemakkelijk tussen duim en wijsvinger kunnen verpulveren (pas op kan heet zijn).

Linnen
Linnen ontbrandt minder makkelijk dan katoen. Wanneer het brandt, brandt het met een constante gele tot oranje vlam. De rook ruikt naar brandend papier. De as is grijzig en los. De vlam is makkelijk uit te blazen.

Zijde
Zijde brandt langzaam, en ruikt net als brandende wol naar verbrand haar. De as is grijzig en makkelijk te verpulveren. Wanneer je de vlam verwijdert gaat het vuur vanzelf uit.

Als de rook naar verbrand plastic stinkt, heb je een kunststof vezel te pakken. De vlam zal uit zichzelf snel groeien en dooft niet voordat je hem uitblaast. Het zwarte bolletje gesmolten stof is hard en niet makkelijk te verpulveren. Pas op: dit blijft wel even heet en vloeibaar. Eerst laten afkoelen voordat je het probeert!

Mixstoffen kunnen karakteristieken van meerdere materialen hebben. je zult dan zelf moeten bepalen of de stof veilig en puur genoeg is voor gebruik. Het belangrijkste is dan in ieder geval dat je weet wat je aanhebt. Dan kun je daar rekening mee houden in de buurt van vuur.

Weving

Middeleeuwers waren veel betere wevers dan wij nu. Zelfs onze moderne machines kunnen niet altijd de zelfde kwaliteit leveren als middeleeuws handwerk. De meeste moderne stoffen worden niet meer met één lange slagdraad geweven die door de stof heen en weer loopt. De meeste stoffen worden machinaal geweven door er voor elke inslag losse draden doorheen te slaan. De 'zelfkant' (zijkant van de rol stof) worden dan afgewerkt door een stiknaadjes waarmee deze losse draden op hun plaats gehouden worden.

Soms kom je nog stoffen tegen met een zelfkant zoals ze er in de middeleeuwen eruit gezien zouden hebben. De stof is geweven met 1 slagdraad die heen en weer beweegt. Deze stoffen zijn bijzonder handig om te gebruiken voor bijvoorbeeld mantels omdat je deze zelfkanten helemaal niet hoeft af te werken (of weg te werken!). Soms worden deze zelfkanten in een ander kleurtje geweven dan de rest van de stof. In die gevallen kun je van de zelfkanten handig gebruik maten als sierrandje... en je hoeft er niet eens zelf voor aan het weven te gaan!

Waar vind ik deze stoffen?

Winkels

Er zijn verschillende winkels waar je stoffen kunt halen:

• Een goede stoffenhandel met veel keus is bijvoorbeeld Jan Sikkes
• Daarnaast zijn er natuurlijk ook veel lokale winkels, wie er meer winkels weet, graag doorgeven!
• Ook de IKEA verkoopt soms goede stevige linnen voor een heel redelijke prijs. Deze linnen is misschien niet voor alle kledingstukken bruikbaar omdat ze te hard aanvoelt op de huid, maar ze is bijzonder geschikt voor het maken van wapenkleden, gambeson of accessoires zoals tassen. Omdat de stof lekker zwaar is kan je gambeson wat beter tegen een stootje. Het is een gordijnstof van 100% linnen en is maar in beperkte kleuren leverbaar (afhankelijk van de IKEA seizoensmodekleuren). In elk geval is er altijd ongebleekt linnen bij. De stof heet 'AINA' en kost 6.99 euro p/m (deze prijs kan overigens per seizoen verschillen).

Markten

Op de markt heb je doorgaans een prijsvoordeel ten opzichte van de winkels. Ook zie je hier veel aanbod van verschillende handelaars, dus kun je goed vergelijken. Zeker de moeite waard dus om even rond te struinen.

• De Utrechtse Lapjesmarkt vindt elke zaterdag van 08.00 tot 13.00 uur plaats in de Breestraat. Hier staan erg veel kraampjes met mooie dingen.
• In Amsterdam kun je iedere maandagochtend van 09:00 tot 13:00 uur terecht op de Lapjesmarkt in de Westerstraat. Ook de markt op de Albert Kuyp heeft een aantal stoffenkraampjes. Op de Albert Kuyp zelf kun je een aantal stoffenwinkels vinden.
• Op de markt in Leiden, Zoetermeer, Vlaardingen en Noordwijk worden ook stoffen verkocht. Hier is in ieder geval bij de stand van 'Van Schie Interieurstoffen' goed linnen verkrijgbaar.
• Ook worden er op verschillende locaties in Nederland "stoffenspektakels" gehouden. Hier vind je vaak heel veel stoffen voor relatief lage prijzen.

Kampementen

Op sommige kampementen staan ook handelaren sommige verkopen ook wol of linnen. Het nadeel dat er geen Garantie is dat als de handelaar er het ene jaar staat hij er het andere jaar ook staat. Vaak wordt er van te voren een handelaren lijst vrij gegeven van een kampement. Kijk daar op om te zien of je favoriete handelaar er bij staat. Vaak op grotere kampementen of evenementen heb je meer kans dat ze er zijn.

• "Bernie the Bolt"uit Groot-Brittanië staat vaak op grotere evenementen zoals Castlefest, Slag om Aarschot (BE) en Sterckshof (BE)

Online

Er zijn tegenwoordig ook diverse websites waar je online wol en linnen kan kopen, deze stoffen komen wel veelal uit het buitenland dus reken op verzendkosten.

• classic fabrics verschillende linnen en wollen stoffen uit Nederland
• Sartor mooie zijdes uit Tsjechie, maar sinds kort ook wol.
• Amerlin voor luxe stoffen uit Duitsland
• Naturtuche wol en hoogwaardige linnen uit Duitsland
• Hand woven wool Ongeverfde wol uit tsjechie als je zelf natuurlijk wil verven
• Wooltrade uit Tsjechie.
• Woolsome Goed betaalbare wollen stoffen uit Polen
• Tuch Und StoffErg mooie kostbare stoffen uit Duitsland

Mocht je meer weten dan hoort het S.A.G. het graag!

Let op:
- Houd er rekening mee dat stoffen seizoensgebonden zijn. Dat wil zeggen dat er in de zomer bijna geen wol en in de winter weinig linnen te koop is. Dit geldt zeker voor markten maar ook voor de meeste winkels.
- Ga altijd bij de S.A.G. te rade over je keuze voor een bepaalde stof / kleur etc.

Vervaardigd voor de S.A.G,
Shanna Wanders, Suzanne Spruijt, Araceli Thomas en Reinier van Noort

22/01/2009 - Orde der Noorderwind
14-03-2021 - bijgewerkt door Rosalin