Ridderceremonies
door Saskia Roselaar

Een jongen trad gewoonlijk rond zijn dertiende als schildknaap in dienst van een heer en leerde van hem omgaan met verschillende wapens en de beginselen van het ridderschap. Als zijn heer hem waardig achtte een ridder te worden, meestal tussen zijn achttiende en eenentwintigste, vond de ridderceremonie plaats. De ridderceremonie was van grote betekenis: dit was het moment waarop de schildknaap van jongen tot man werd en van ‘gewone man’ tot edele.

_________________________________________________________________________________

De belangrijkste bronnen voor onze kennis van ridderceremonies zijn ridderromans, vaak geschreven in de veertiende en vijftiende eeuw. Soms beschrijven zij wel vroegere periodes (zoals de tijd van Karel de Grote), maar het is niet altijd zeker dat de rituelen die beschreven worden ook echt zo uitgevoerd werden in de periode waarin het verhaal plaatsvindt. Een belangrijke dertiende- eeuwse bron over het ridderleven is Het Leven van William Marshall, geschreven in 1220. Dit beschrijft het hele leven van Marshall en besteedt helaas maar kort aandacht aan zijn ridderceremonie.

In ieder geval is duidelijk dat er veel variatie kon optreden in de ceremonie; iemand kon in allerlei omstandigheden en plaatsen en met veel verschillende rituelen tot ridder geslagen worden. Wat in ieder geval moest gebeuren was het aanbieden van een zwaard aan de nieuwe ridder door een hogergeplaatste heer. Alle andere rituelen waren slechts een aankleding hier omheen.

Vanaf de twaalfde eeuw werd de invloed van de Kerk op de ridderceremonie groter. Dit bleek uit het feit dat de ceremonies vanaf dat moment vaker plaatsvonden in een kerk (hoewel de hal van de heer ook vaak gebruikt werd) en er meer christelijke elementen aan de ceremonie toegevoegd werden, zoals een mis en een gelofte aan God. Dit is waarschijnlijk te verklaren doordat de Kerk in deze periode presenteerde het ridderschap steeds meer propageerde als een belangrijk element in de strijd tegen de ongelovigen, en daarom de verplichtingen van de ridder tegenover God belangrijker werden.

De bekendste ceremonies, zoals die bekend zijn uit de ridderromans, zagen er ongeveer als volgt uit. De nacht voor de ceremonie werd vaak doorgebracht met een nachtwake. Meestal vond ’s avonds een bijeenkomst plaats met edelen en geestelijken waarin werd gesproken over de betekenis van het ridderschap en de verantwoordelijkheden van een ridder. Daarna begon een tijd van ‘contemplatie en introspectie’ die de schildknaap in zijn eentje in een kapel doorbracht, en waarbij hij moest bidden en zijn zonden bekennen tot God. Na de nachtwake moest hij baden, opdat zijn zonden werden weg gewassen en hij gevuld zou worden met hoffelijkheid en eerlijkheid. Hij kleedde zich daarna in het wit, om zijn puurheid en onschuld te tonen.



Dan volgde een mis, waarbij werd gesproken over de plicht van de ridder om de armen en zwakken te beschermen. Vervolgens werd de schildknaap aangekleed in een wapenrusting, met de typische elementen van het ridderschap, zoals sporen en schild. Het belangrijkste onderdeel was het zwaard, dat de schildknaap omgehangen kreeg. Dit hing meestal om zijn nek, tot zijn heer het hem om zijn middel gordde na het ontvangen van de ridderslag. Vaak werd het zwaard van tevoren op het altaar gewijd, zodat de symbolische positie van de ridder als ‘zoon van de Kerk’ extra duidelijk werd.

De schildknaap knielde dan voor zijn heer, meestal degene bij wie hij zijn training gevolgd had. Die vroeg hem om zijn redenen om ridder te worden, en sloeg hem tot ridder als het antwoord hem beviel. Soms, als de jongen niet door zijn eigen heer tot ridder werd geslagen, trad die als voorspraak op: hij vroeg dan aan een hogere heer om zijn schildknaap tot ridder te slaan. Soms gaven ook andere ridders een getuigenis om te verklaren dat de schildknaap het karakter en de vaardigheden van een ridder had.

De nieuwe ridder moest trouw zweren aan zijn heer, aan de Kerk en aan de beginselen van het ridderschap. Er is hiervoor geen vaste formule opgetekend in de bronnen; er is ene grote variatie aan geloften te vinden. De gedragscode van ridders veranderde door de eeuwen heen, maar de belangrijkste beloften die een ridder moest doen waren zijn heer te beschermen en te gehoorzamen; zijn land en onderdanen goed te verzorgen, lagergeplaatste personen te beschermen (niet alleen armen en weduwen, maar allen die lager in rang waren dan hijzelf), en zichzelf de hoogste eisen op te leggen op het gebied van vechtkunst en religie.

De ceremonie eindigde met de ridderslag, waarbij zijn heer de ridder op beide schouders tikte met zijn zwaard (dub of colée), en hem als eerste aansprak als ‘ridder’. Voor de twaalfde eeuw was dit geen slag met een zwaard, maar een behoorlijk harde klap met de hand; dit werd later vervangen door een symbolische slag met een zwaard. Hierbij sprak de heer een formule uit, die ook weer erg kon variëren; soms was het een simpele tekst als ‘hiermee ik sla u tot ridder’ en soms een langere rede over de plichten van de ridder tegenover God en mensen.

Uiteraard volgde na de ceremonie meestal een feestelijk banket. Op de volgende dag vond vaak een toernooi plaats waarin de kersverse ridder zijn vaardigheden kon tonen.

Zoals gezegd kon de ridderceremonie in allerlei omstandigheden plaatsvinden, waarbij niet alle elementen van de ceremonie toegepast werden. In de bronnen komt het bijvoorbeeld vaak voor dat de schildknaap zelf om de ridderslag vraagt, en die direct ontvangt, zonder de nachtwake of voorspraak van een andere ridder. Ook kon iemand op het slagveld geridderd worden. Dit gebeurde meestal als beloning voor uitzonderlijke prestaties in de strijd.

Bronvermelding:
http://www.chronique.com/Chronique/chrniq05.htm#Chronique5e
_________________________________________________________________________________