In 1205 was er een grote ommekeer in zijn leven. In plaats van te strijden in Apulië om ridder te worden of met zijn vrienden feest te vieren, gaf hij zijn kostbare wapenrusting en bezittingen weg en trok zich terug uit het tumult van de wereld. Hij deed in stilte goede werken en openlijk bood hij hulp aan de leprozen van de stad. Hij kreeg volgelingen en zijn aanhang groeide tot een ware door de paus erkende orde, de minderbroeders of zoals we ze nu kennen, de Franciscanen. Over Franciscus zijn vele vertellingen bekend en deze zijn in de veertiende eeuw door een anonieme medebroeder opgeschreven; de Fioretti (De bloempjes van Sint Franciscus). Deze vertelling hebben een bijzondere charme, omdat ze zonder retoriek zijn geschreven, in de authentieke en bevlogen verbeelding van het 'wonderbaarlijke' leven van Franciscus. Dat Franciscus zelf een groot schrijver van zijn tijd was, blijkt uit het loflied dat hij een jaar voor zijn overlijden in 1225 dicteerde.

Het rijk van God
De winter van 1225 was een zware tijd voor Franciscus van Assisi. Hij was ernstig ziek aan zijn ogen en leed nauwelijks te verdragen pijn. Ook had hij, zo bleek na zijn dood, dat hij de stigmata had; de wonden van Christus aan handen, voeten, en linkerzijde. Uiteindelijk moest Franciscus zich op bevel van minister Elias en kardinaal Hugolinus door goede oogartsen in Rieti laten behandelen. De strenge winter weerhield Franciscus er echter van om naar een oogarts in Rieti te gaan.

Franciscus kon nog wel naar het klooster Sint-Damianus reizen, waar hij vijftig dagen verbleef. Zijn ogen deden verschrikkelijk pijn en hij kon het daglicht niet verdragen, zelfs het licht van het vuur in de haard niet. Hierdoor lag hij dag en nacht in het donker. In zijn cel werd hij niet alleen door de pijn aan zijn ogen gekweld. Dag en nacht werd hij belaagd door muizen. Hij werd zelfs zo erg belaagd, dat Franciscus en zijn metgezellen dachten dat dit het werk van de duivel moest zijn.

In zo’n nacht van kwellingen was Franciscus bang aan zelfmedelijden ten prooi te vallen en hij bad tot de God om zijn ziekte te kunnen verdragen. In de geest werd hem toen een antwoord gegeven. God zegde zijn rijk toe aan Franciscus als loon voor zijn ziekte. Franciscus voelde zich een kleine onwaardige dienaar die niet wist hoe hij zijn blijdschap moest tonen of hoe hij God hiervoor moest danken. Franciscus besloot een loflied te schrijven dat troost bood aan zijn broeders en de burgers zou stichten.

Hij bedacht het loflied in de volkstaal van Umbrië en dicteerde het aan een van zijn broeders. Franciscus noemde het loflied Canticum fratris Solis vel Laudes Creaturarum, 'Het Lied van Broeder Zon of loflied van de schepselen’. Het werd het eerste meesterwerk van de Italiaanse literatuur. Franciscus leerde het lied aan zijn broeders die de wereld in gingen om te preken en nu ook het loflied te zingen. Na de preek en het loflied zei hij die preekte: ‘Wij zijn de liedjeszangers van de Heer, en als loon vragen we dat u zich bekeert’.

Enkele maanden nadat Franciscus Het Lied van Broeder Zon had geschreven heeft een twist tussen bisschop Guido en de podestà van Assisi (een hoge ambtenaar in de middeleeuwen) hem ertoe gezet om een extra strofe aan het loflied toe te voegen en hen zo tot verzoening te brengen. Toen twee broeders het loflied voor de bisschop en podestà zongen, verzoenden zij zich inderdaad met elkaar.

Het lied geeft een verbroedering weer met de schepselen, met de medemens en met het geheim van leven en dood. Franciscus zegt ons dat we met onszelf te maken krijgen, in onze houding tegenover de natuur en in onze omgang met de aarde. Als wij ons niet verbroederen met onze medemens en de natuur, is er geen verzoening met Hem die solidair is met al wat is. Het oudst bekende handschrift van Het Zonnelied van Franciscus, zoals het tegenwoordig wordt genoemd, dateert van rond het midden van de dertiende eeuw; de codex 338, fol. 33 rt-v en fol. 34r. Het lied is geschreven op drie losse bladzijden en is te bewonderen in de Bibliotheca Communale van Assisi. Het Lied van Broeder Zon is in vele talen vertaald en in het Nederlands bestaan er ook verscheidene vertalingen. Hieronder geef ik de vertaling van Otger Steggink uit 1982. Ook vandaag nog wordt het Zonnelied tijdens de diensten in de kerken gezongen.

Loflied van Broeder Zon of loflied van de schepselen
Hier begint het loflied van de schepselen, dat de zalige Franciscus maakte tot lof en eer van God, toen hij ziek was bij San Damiano.