Gedurende vele eeuwen is in Noord- en West-Europa de "spangenhelm" de populairste helm geweest. Dit type helm was opgebouwd uit een raamwerk van banden, de spangen, waaraan losse ijzeren platen waren bevestigd om de kom van de helm te vormen. Aan de voorkant van de helm kon bijvoorbeeld een neusbeschermer (de nasaal) bevestigd zijn, of een speculum (brilletje). De losse onderdelen werden doorgaans door middel van klinknagels bij elkaar gehouden. De vorm van de helm varieerde van rond tot conisch (puntig). In de elfde eeuw, ten tijde van de Normandische veroveringen van Europa, was deze helm eigenlijk altijd conisch. De spangenconstructie werd nog veel gebruikt, maar ook werden helmen opgebouwd uit losse platen die met overlap aan elkaar bevestigd waren, of met een kom uit één stuk. Deze "Normandische" helmen hadden doorgaans een neusbeschermer. Helmen met een speculum kwamen in de elfde eeuw al niet meer voor.

In de eerste helft van de twaalfde eeuw, de eeuw van de Kruistochten naar Jeruzalem en het Heilige Land, werd de conische Normandische helm nog relatief veel gebruikt. In de tweede helft van deze eeuw begon men echter nieuwe helmtypes te ontwikkelen. De helm werd afgerond, en een nasaal werd in veel gevallen weggelaten. Tegen het einde van de twaalfde eeuw werd een helm met een platte top populair. Deze ontwikkeling is enigszins opmerkelijk te noemen omdat een dergelijke helm de slagen niet goed laat afglijden zoals wel het geval is bij een conische of ronde helm. Nog later in de twaalfde eeuw werden de helmen soms uitgerust met een plaat die het hele gezicht bedekte. Tenslotte kwam in de twaalfde eeuw ook nog de "kettle hat" op. Dit was een simpele helm met een wijde rand die bescherming bood tegen aanvallen van boven.

De dertiende eeuw
Gedurende de dertiende eeuw ging deze ontwikkeling uiteraard verder. De belangrijkste helmen waren de great helm, de kettle hat en de simpele helm (al dan niet met nasaal). In de bronnen uit deze tijd, zoals de midden dertiende eeuwse Maciejowski bijbel, worden deze helmen ten overvloede getoond. De onderstaande illustratie toont vier variaties van de drie voorgenoemde helmtypen.

Van links naar rechts: De great helm, een simpele helm met nasaal,
de kettle hat en een simpele helm zonder nasaal.

Great helm
De eerder genoemde helm met platte top en gezichtsplaat kreeg er rond 1220 een kleine nekplaat bij. Deze nekplaat werd vervolgens steeds groter gemaakt, totdat de helm het hele hoofd omsloot. Op deze manier ontstond de "great helm" of "heaume". De gezichtsplaat van deze helmen werd vervolgens steeds langer zodat uiteindelijk ook de nek beschermd werd. De vorm van de helm veranderde in de tweede helft van de dertiende eeuw van cylindrisch naar meer langgerekt (vaak met een vouw in de voorste platen). Dit geeft meer ruimte rond het gezicht wat helpt bij bijvoorbeeld de luchtcirculatie. Laat in de dertiende eeuw werd de bovenkant van de great helm weer afgerond om slagen beter af te laten ketsen. Enkele late dertiende eeuwse of vroege veertiende eeuwse illustraties tonen great helms met een afgeronde of puntige bovenkant, en wat lijkt op een beweegbaar vizier. Er zijn echter geen vondsten gedaan van zulke helmen en men lijkt er nog niet over uit te zijn wat er precies op deze afbeeldingen getoond wordt.

De heaume werd doorgaans gedragen over een gevoerde coif en een maliëncoif. Soms hield een gevoerde rol stof om het hoofd de helm op zijn plaats, maar vaker was de helm uitgerust met een leren draagconstructie zoals die ook in andere helmen zat. Later in de dertiende eeuw werd er onder de helm vaak ook een extra, kleinere helm gedragen; de "cervellière" (in het Duits aangeduid als "hirnhaube" of in het Nederlands "bekkeneel" genoemd). In de veertiende eeuw zou deze cervellière steeds verder naar beneden doorlopen, en zo ontwikkelde zich de bascinet die uiteindelijk de rol van de heaume op het slagveld overnam. De heaume werd dan alleen nog maar in het steekspel gebruikt. De great helm is een erg indrukwekkende helm, maar hij biedt de drager slechts een beperkt zichtveld. Door dit beperkte zichtveld is het dan ook een lastige helm om in te vechten. De extra helm onder de great helm zorgde er mogelijk voor dat de great helm voor het man-tegen-man-gevecht afgezet kon worden.

Let op: Hoewel de great helm of "pothelm" (soms in internet winkels ook wel aangeduid als "crusader helm") wordt afgebeeld in talloze manuscripten, werd deze eigenlijk uitsluitend gedragen door ruiters of ridders. Het is een helm behorend tot de elite, die geassocieerd wordt met het strijdveld en met toernooien. Dit betekent dan ook dat het dragen van een heaume, in onze vereniging, enkel voorbehouden is aan de Chevaliers, tenzij er specifiek toestemming is verkregen om als Milicien een dergelijke helm te gebruiken.

Kettle hat
De kettle hat ("Chapel de fer" in het Frans en "Eisenhut" in het Duits) werd heruitgevonden in de twaalfde eeuw na een tijd niet meer gebruikt te zijn. De kom van deze kettle hat is ofwel bolvormig of meer ovaal-cylindrisch met een platte bovenkant, en aan deze kom zat een wijde rand. Deze rand biedt veel bescherming tegen bijvoorbeeld slagen en pijlen van boven zonder het zichtveld of de ademruimte te beperken. De kom van zowel de bolle als de ovale kettle hat versie werd vaak (ook tijdens de dertiende eeuw) met een spangenconstructie gemaakt. De kom van de ronde versie kon ook uit één deel opgebouwd zijn en werd zelfs tot in de Tweede Wereldoorlog nog gebruikt. De cylindrische versie, die nog veelvuldig te vinden is in de Maciejowski bijbel, haalde het einde van de dertiende eeuw niet.

In de dertiende eeuw was de kettle hat populair bij alle klassen en hij werd vooral gebruikt door strijders te voet en tijdens belegeringen. Deze helm werd soms als enige hoofdbescherming gebruikt maar werd nog vaker over een maliëncoif gedragen.

Simpele helm
De overige helms duiden we op dit moment aan met "simpele helm". De termen bekkeneel, hirnhaube of cervellière zijn opties. In deze categorie nemen we alle helmen op die alleen de bovenkant van het hoofd beschermen. De conische helm (al dan niet met neusbeschermer) werd in de eerste helft van de dertiende eeuw nog wel gedragen. Deze helm werd al vanaf het midden van de twaalfde eeuw echter steeds meer vervangen door een helm met ronde top.

Ondanks het feit dat deze simpele helm in o.a. de Maciejowski veelvuldig afgebeeld werd, is het vinden van een goede reproductie tamelijk lastig. In de dertiende eeuw was de simpele helm met een ééndelige kom het meest voorkomend. Wellicht kwamen helmkommen uit twee delen nog voor, maar voor een (spangen)helmkom uit vier delen lijkt geen bewijs meer te zijn. Neusbeschermers werden nog steeds gebruikt, maar al lang niet meer op iedere helm.

Let op: in de vereniging zijn meerdere varianten van de puntige spangenhelmen met nasaal te vinden. Omdat deze eigenlijk redelijk "ouderwets" zijn voor de dertiende eeuw hebben we liever dat leden die een simpele helm willen kopen nu zoeken naar een ronde helm al dan niet met nasaal.


De veertiende eeuw en verder
Na de dertiende eeuw ging de evolutie van de helm uiteraard door. Aan de great helm veranderde op zich weinig in de veertiende eeuw. De platen werden zo lang dat de helm kon rusten op de borst en schouders van de drager, en de bovenkant werd steeds minder vlak. In de tweede helft van de veertiende eeuw werd de great helm eigenlijk alleen nog maar gebruikt in het steekspel. De cervellière, eerst gedragen over of onder de coif en onder de great helm, groeide door. De wand van deze cervellière werd steeds langer gemaakt en werd bevestigd aan de coif waardoor de bascinet ontstond. De bascinet had vaak een conische top en kon, wanneer niet gedragen onder de great helm, voorzien zijn van een te pivoteren vizier. Aan de onderrand van de bascinet zat vaak een aventail van maliën bevestigd om de nek te beschermen. De goedkope en makkelijk te vervaardigen kettle hat bleef onverminderd populair onder de armere strijders (ook onder minder bedeelde ridders). Vanaf ongeveer 1320 kreeg deze helm een langere conische top die vergelijkbaar is met de bascinets van die tijd. De spangenconstructie raakte buiten gebruik en de helmkom werd vaak uit een enkel stuk ijzer gemaakt.



Koopadvies
Het uiterlijk van de helmen is hierboven uitgebreid besproken. Nu volgen de punten waar je bij je aankoop op kunt letten:

• De beste staaldikte voor een helm is minimaal 1.5mm (16 gauge). Een staaldikte van minder (bijvoorbeeld 1.2mm of 18 gauge, gangbaar voor bijvoorbeeld LARP helmen) geeft een helm die makkelijk vervormt, en een hogere staaldikte (2mm of 14 gauge zoals bijvoorbeeld door GDFB gebruikt wordt) geeft een erg zware helm.
• Het type staal maakt weinig uit. Eventueel kun je wel op de constructie letten; een lasnaad die onderdelen aan elkaar houdt of een spangenhelm waarbij de kom eigenlijk uit één deel bestaat zijn niet historisch correct. Dit is echter alleen aan de binnenkant te zien, en maakt dus niet heel veel uit.
• Een helmvoering met een draagconstructie van leer (of stof), vergelijkbaar met de constructie in een moderne bouwhelm of hardhat, is waarschijnlijk het meest historisch correct. Goedkopere (LARP) helmen hebben vaak een zachte voering die in de helm gelijmd zit. Dit geeft minder goede bescherming, en is waarschijnlijk minder correct. De voering van een helm zit echter in de binnenkant en is dus zelden te zien waardoor de S.A.G. daar niet streng op oordeelt
• Als je een great helm overweegt, let er dan op dat de ooggaten niet te groot zijn. Doorgaans zijn deze hoe dan ook al te groot (in de hoogte). Overdrijf het dus niet. Ook geven we bijvoorbeeld over deze Kovexhelm een negatief advies, omdat het kruis boven de ooggaten zit in plaats van er omheen.
• Om een overzicht te houden van de variatie in de vereniging zouden we het zeer prettig vinden om bij te kunnen houden wie welke helm bezit. Daarom verzoeken we jullie om svp voor het overgaan tot aankoop altijd met ons te overleggen welke helm je hebt uitgekozen. Degenen die snel zijn in een beslissing nemen zullen waarschijnlijk geen hinder ondervinden van deze maatregel maar degenen die pas later een helm aanschaffen kunnen een verzoek ontvangen om een andere helm uit te zoeken ter bevordering van de variatie en de gewaarborgde eenheid van de vereniging.

Hieronder vind je de door ons geselecteerde helmen afkomstig uit webwinkels uit meerdere uithoeken van Europa. Als je goed zoekt, zijn er meerdere websites te vinden, maar deze geven of een zelfde aanbod of zijn niet door de keuring heen gekomen. Het aanbod dat we hier hebben aangegeven is gebasseerd op onze interpretaties van de manuscripten en op het beeld dat wij denken dat het beste past bij de vereniging. Er zullen helmen zijn die wij bewust niet hebben aangeprezen omdat deze in onze ogen niet passen bij het estetische totaalbeeld dat we met de vereniging willen uitstralen. (Dit neemt natuurlijk niet weg dat interessante niet vernoemde websites of helmen altijd welkom zijn!) Klik op de helmen om de bijbehorende details te bekijken.

Get Dressed for Battle


NB. Deze helmen kunnen aan de zware kant zijn.
NB2. Verder willen we graag vermelden dat GDFB artikelen door vele webwinkels verkocht worden. Het loont de moeite om zelf even verder te kijken of er winkels zijn die de helmen goedkoper verkopen ofwel minder verzendkosten verrekenen. Ook het assortiment lijkt op sommige winkels breder te zijn dan op andere waardoor het goed mogelijk is dat er nog meer geschikte helmen zijn dan hier genoemd.

Kovex Ars




Knights Corner

Den Sorte Ridder

NB. De website is in het Deens maar met een beetje creatief lezen kom je er wel.

The Time Seller

NB. Zo te zien verkopen zij de helmen door, hierdoor vallen sommige helmen redelijk duur uit, jammer dat het niet altijd even gemakkelijk is om de oorspronkelijke verkoper te vinden.
NB2. Verder is de website is in het Spaans, als je hulpt nodig hebt kan Araceli je helpen met vertalen/schrijven in het Spaans)
NB3. Er staan een heleboel pothelmen op deze site, hierboven is maar een kleine selectie weergegeven. Sommigen redelijk duur maar ben je op zoek naar een mooi exemplaar dan is het wel de moeite waard om de hele lijst door te kijken. Let op, de voorkeur voor onze vereniging gaat uit naar slanke pothelmen, niet hele brede.

Mytholon*

*NB. Deze helmen zijn aan de lichte kant.
NB2. De website is in het Duits.

_____________________________________________________________________________________________

Bronvermelding en meer informatie:
- Arms and Armour of the Medieval Knight: An Illustrated History of Weaponry in the Middle Ages - David Edge and John Miles Paddock
- The Archaeology of Weapons: Arms and Armour from Prehistory to the Age of Chivalry - Ewart Oakeshott
- Spotlight: The Great Helm op MyArmoury.com geschreven door Chad Arnow
- Great Helms op de website van de Liebaart