Heraldiek - De Ridderlijke Leeuw
door Araceli Thomas

In de heraldiek is de leeuw vanaf het begin een graag en veel gebruikt symbool, het is zelfs naast het kruis één van de meest voorkomende symbolen. Net zoals nu werd het beest ook toentertijd al gezien als de koning der dieren. Symbolisch staat het zodoende voor kracht, macht, moed en nobelheid en als extra voor absolute ridderlijkheid. Een perfect wapen dus voor de grote en machtige krijgers en heren!

_________________________________________________________________________________

Een veelvoorkomend misverstand is dat er wordt gedacht dat de leeuw als heraldisch symbool tijdens de kruistochten (1096-1291) mee naar het westen is genomen door de ridders die met eigen ogen de leeuw aanschouwd zouden hebben. Echter, alleen al in Nederland is de leeuw volgens de overlevering al terug te herleiden tot de achtste-eeuwse koning Radboud. Het tegendeel is dus waar; tijdens de kruistochten waren er kruisridders, zoals o.a. de twaalfde-eeuwse Walram I van Nassau, die de leeuw vanuit hier mee terug naar het oosten namen om onder dat symbool in het Heilige Land tegen de vijanden te strijden.

De eerste verwijzing naar een heraldische leeuw is waarschijnlijk degene uit het oude testament. In Genesis staat aangegeven hoe Jakob zijn zoon Juda aanduidt als een jonge leeuw en in Numeri staat daarna omschreven hoe het Israëlische volk, met daaronder o.a. de stam van Juda, tijdens een volkstelling zichzelf kenbaar moest maken met "een vaandel van hun stam en een vlag van hun familie".

Hoewel Numeri dan verder niet uitweidt over het uiterlijk van de vaandels wordt er sindsdien volgens de Joodse overlevering verteld dat de leeuw het symbool van de stam van Juda is en zodoende op de banier van Juda afgebeeld zou zijn geweest. Als vervolgens Jezus door Johannes' getuigenissen in Openbaring (het nieuwe testament) wordt aangeduid als "De leeuw uit de stam Juda", is het verband met het Christendom volledig en zullen er vele ridders volgen die met het symbool hun devotie en ridderlijkheid willen aantonen. (Ook nu nog zijn er vele Christelijke instanties die om deze reden de leeuw als wapen voeren.)

De 13e eeuwse König Wenzel (II) von Böhmen droeg een schild met
"In keel(=rood) een zilveren(=wit) klimmende leeuw met een gekruiste staart."

Hoewel we nu dus hebben vastgesteld dat het gebruik van de leeuw als heraldisch symbool al tientallen eeuwen teruggaat op banieren zou het waarschijnlijk pas omstreeks de 12e eeuw op schilden toegepast worden. (Volgens de heraldische leer is er pas in die eeuw echt behoefte voor de heren om zichzelf te onderscheiden door middel van het heraldische systeem.) In uiterlijk gebruik is de heraldische leeuw vervolgens gebonden aan bepaalde regels. Zo hoort de leeuw volgens de officiële heraldische voorschriften het liefst altijd in profiel en nagenoeg altijd naar links en in een "klimmende" houding (in het Frans en in het Engels rampant) getoond te worden.

Een van de bekendste uitzonderingen daarop zijn de 13e eeuwse Engelse koninklijke leeuwen; niet alleen staan deze leeuwen op 3 poten met één poot opgeheven, de leeuwen kijken je op dit schild ook recht aan. Andere houdingen werden ook soms wel gebruikt maar dat is toch vooral een latere ontwikkeling omdat er toen behoefte was aan meer onderscheid. Verder kan de leeuw soms ook bepaalde attributen meekrijgen. Soms zijn dit simpelweg een andersgekleurde tong en/of klauwen maar ook kronen en andere gebruiksvoorwerpen kunnen toegevoegd worden ter variatie.


Interessante feiten:

• De heraldische leeuw werd in Europa met name gebruikt in de Benelux. In de overblijfselen van 12e en 13e eeuwse toernooirollen zijn het met name de bewoners van de Nederlanden en de Engelsen die vaak een leeuw gebruikten als wapen.
  
• Over de koninklijke Engelse 13e eeuwse leeuwen wordt weleens getwist of ze nou wel officieel leeuw genoemd mogen worden. Volgens de Franse herauten moeten ze aangeduid worden als léopards omdat de weergave niet klopt met de regels van de leeuwenheraldiek. Deze twist tussen over wat nu een léopard en wat een leeuw is voert ver maar gezien de oorsprong van het Engelse schild is overduidelijk dat het nog steeds om leeuwen gaat. Daarom wordt voor deze leeuwen in het Franse heraldische systeem soms ook de volgende term gebruikt: lion léopardé.
  
• Het feit dat de staart van de leeuw op het schild van König Wenzel gekruist/gevorkt is heeft overigens niet per se een betekenis, behalve dan dat het visueel mooi is.
  
• De verwijzing naar de Judaïsche leeuw is tot op heden te bewonderen op de vlag van Jerusalem