Wat heb je nodig?

• Type stof: Het liefst wol, anders linnen • Kleur: Ligt aan het doeleinde, neem altijd contact op als je zonder opdracht een banier wilt maken. • Hoeveelheid: Afhankelijk van het soort banier, kunnen meestal van reststukjes gemaakt worden. • Afwerking: Naden mogen met de naaimachine afgewerkt worden. Heraldische symbolen dienen erop geborduurd, geappliqueerd of geschilderd te worden.

Banieren, vaandels en vlaggen waren in de Middeleeuwen belangrijke elementen in het leven van een soldaat. Zij speelden niet alleen een rol in de strijd, maar ook in vredestijd: ze werden gebruikt om een ridder en zijn entourage te identificeren. Door te kijken naar de banier was meteen duidelijk met wie je van doen had, en hoe mooier de banier, hoe meer status de drager ervan genoot. Middeleeuwse banieren zijn grofweg in twee types te verdelen: vaandels (banners) en vaantjes of wimpels (pennants/pennons).

Vaandels werden gebruikt als herkenningstekens die gedragen werden door een hooggeplaatste legeraanvoerder. Dit hoefde niet per se een heer te zijn (een ridder is niet per definitie een heer; een heer is alleen iemand die de heerschappij heeft over een heerlijkheid, een stuk land dat hij in leen heeft van een leenheer. Niet alle ridders hadden eigen land). Vaandels konden ook gedragen worden door ridders die de leiding hadden over een groep strijders, die bestond uit ridders met een lagere rang of soldaten zonder titel. Ridders die een vaandel mochten dragen hadden de titel 'banneret'. Ridders die geen vaandel voerden werden bachelors genoemd (Frans: bacheliers). De term banneret was in gebruik in het Engels en Frans van de dertiende tot zestiende eeuw; in Engeland werd deze gebruikt voor iedere ridder die meer dan 10 andere ridders aanvoerde. De banneret was ook verantwoordelijk voor het uitrusten en verzorgen van de mannen die hij aanvoerde. Dit kostte veel geld, omdat iedere ridder weer soldaten en bedienden meebracht, die ook op kosten van de banneret moesten worden verzorgd. Later werd banneret een eretitel die niet direct meer was verbonden met het aanvoeren van ridders of het recht om een vaandel te dragen.

Een vaandel toonde het insigne van de aanvoerder, dat vaak ook stond afgebeeld op zijn wapenkleed en schild. In de dertiende-eeuwse manuscripten zijn twee type banieren het meest vertegenwoordigd: In de Maciejowski bijbel zijn ze meestal rechthoekig, ongeveer drie tot vier maal zo hoog als breed; in de Codex Manesse zijn de vaandels wat minder hoog. De tweede soort zijn de driehoekige banieren van Willem van Tyrus (William of Tyre). In één manuscript is een vaandel in de vorm van een moderne vlag te vinden.
Deze banieren zijn meestal vastgemaakt aan een stok of speer. Dit lijkt te gebeuren met touwtjes. Het is onduidelijk of en hoe de zijkanten van het vaandel recht gehouden werden; soms werden de banieren op een stijve achtergrond vastgemaakt (zoals stijf linnen of leer), maar het kan ook zijn dat de banieren met stokjes aan de zijkant recht gehouden werden. Het is echter ook mogelijk dat de rechthangende vaandels een artistieke vrijheid van de schilder zijn.

Helaas is in de dertiende-eeuwse bronnen niet duidelijk te zien van welke stoffen vaandels gemaakt werden. Zijde is aannemelijk, gezien enkele archeologische vondsen uit latere tijden. Voor verenigingsvaandels adviseren wij uit praktisch en financieel oogpunt het gebruik van linnen en/of wol. Sommige vaandels in de manuscripten zijn effen gekleurd, andere tonen - soms in versimpelde vorm - het insigne van de aanvoerder. De afbeeldingen in de Maciejowski Bijbel zijn erg simpel: de meeste tonen geen ingewikkelde wapens, maar alleen simpele patronen. In de Codex Manesse daarentegen tonen vaandels meestal dezelfde tekening als op het schild en het wapenkleed van de ridder afgebeeld staan.Het is niet duidelijk hoe het motief werd aangebracht; het zou geborduurd kunnen zijn, maar ook met verf of appliqu aangebracht.

Naast de grote vaandels bestonden er kleinere vlaggetjes en vaantjes of wimpels. Deze konden worden gedragen door lager geplaatste krijgers, die onder leiding van een banneret vochten. In de Maciejowksi Bijbel zijn de dragers van zulke wimpels echter altijd te paard en dragen een relatief rijke uitrusting, dus waarschijnlijk mocht niet iedere soldaat een wimpel dragen. Er werden verschillende termen gebruikt voor verschillende soorten wimpels: een algemene term was pennant of pennon, maar specifieke soorten waren de pennoncelle of streamer (een smalle langwerpige strook stof), de guidon (een groter formaat pennon), en de gonfalon (een vlag die aan een horizontale stok was vastgemaakt en aan de onderkant in meerdere punten uiteenliep). Vaantjes in de Maciejowski Bijbel lopen allemaal uit in twee punten; ook zij lijken met touwtjes aan speren vastgemaakt te zijn. De vaantjes zijn vaak wit, maar op enkele afbeeldingen zijn rode en groene vaantjes te zien. Ze tonen verder geen patronen. De vaandels van deze ridders in de Lisle psalter hebben slechts één punt. Matthew Paris en Willem van Tyrus tekenen in hun afbeeldingen daarentegen ook rijker versierde wimpels met drie punten. Zie bijvoorbeeld deze ridder, deze Tempelier en deze krijgers. Tevens tonen de illustraties van Willem van Tyrus vierkante vlaggetjes die wel heraldisch versierd zijn.

Naast het tonen van het wapen van de aanvoerder hadden vaandels ook een belangrijke functie op het slagveld als herkenningstekens en verzamelplaatsen. Als een ridder zijn strijdmakkers kwijtraakte, kon hij aan het vaandel zien waar zijn groep zich bevond. Het vaandel moest ten allen tijde in de lucht gehouden worden, omdat het een symbool was van de nog standhoudende eenheid. Omdat de vaandeldrager meestal dicht bij zijn heer bleef en zelf niet actief aan de strijd meedeed, kon men zien of de heer in gevaar was: als het vaandel niet zichtbaar was, was de heer waarschijnlijk in nood. Dit is duidelijk te zien in de code van de Tempeliers: voor de strijd werden tien ridders aangewezen als bewakers van het vaandel en de Maarschalk, de hoogste aanvoerder. Deze moesten het vaandel met hun leven beschermen. Omdat de Tempeliers te paard vochten, was het vaandel extra belangrijk: bij een charge konden de ridders elkaar gemakkelijk kwijtraken, en aan het vaandel was dan duidelijk te zien waar ze zich weer moesten verzamelen.

Orde der Noorderwind banieren

De richtlijnen van de Orde der Noorderwind zijnals volgt:

Bronnen:
The Medieval Classroom on medieval banners

Illustraties:
Manesse Codex:
- banier
- banier met wimpel
- ridder met hetzelfde blazoen op banier, schild en wapenkleed
Maciejowski bijbel:
- banier met blazoen en effen groen banier
- banier met blazoen; witte pennons
- detail: pennons
- Witte en rode pennons (links)
The Holy Lance:
- banieren met blazoenen en een wimpel
Mathew of Paris:
- Tempelierswimpel
- Ridder met wimpel
William of Tyre:
- Vierkante vlaggetjes 1 + vlaggetjes 2
- Wimpels met drie punten en kruizen
- Driehoekige banieren 1 + banieren 2
- Vlag